Zərdaba gedirəm: Aşağı Seyidlər, Şəftəhal və Şahhüseyinli kəndlərindən keçən yol

    Zərdabın kəndlərinə vurtual səyahət   

   Zərdaba, onun kəndlərinə virtual səfərdə səyahətçilərə rayonumuz barədə qısa məlumatlar verməyi nəzərdə tutmuşuq. İlk səyahətimiz Ucardan keçərək başlamışdı.
 T.Xanlarlı tətəfindən təqdim edilmiş  “Zərdabda payız lövhələri” foto sesiyası  ilə  başlayan yolumuzu qədim tarixə malik    Məıikmudlu, Çallı kəndlərindən keçməklə rayonumuzn "Dörd yol" adlanan ərazisində başa vurmuşduq. 

 Səyahətimizi Çöl-Ərəb yolu ilə davam etdiririk. Yolumuzun üstündəki növbəti yaşayış məntəqələri Zərdabın Aşağı Seyidlər, Şəftəhal və Şahhüseyinli kəndləridir. 

  Aşağı Seyidlər kəndi (əvvəlki adı Seyidlər olmuş və 6 may 1997-ci ildən dəyişdirilərək Aşağı Seyidlər adlandırılmışdır) Zərdabın mərkəzindən 22 kilometr cənub-şərqdə, Kür sahilində yerləşir. 

     Kəndin adı ərəb sözü "seyyid" sözündən olub, "ağa, cənab, tayfa başçısı" mənasını verir. Seyid - mənşəcə Məhəmməd Peyğəmbərin nəslindən (Qureyş tayfasından) olanların fəxri titulu olmuş, Ərəbistanda qəbilə və tayfa başçıları nümayəndələrinə deyilmişdir. Seyid komponentli kəndlər də seyidlərlə bağlıdır.

Aşağı Seyidlər məktəbi

   Seyidlər adını Azərbaycan tayfalarından biri olan, şahsevən tayfa qrupuna daxil olan Seyidlilərlə də bağlayırlar. Seyidlilər Cənubi Azərbaycanın Meşkin və Muğan ərazilərində yaşamaqla, maldarlıq və əkinçiliklə məşğuldurlar. Azərbaycanda olan Seyidlər və Seyidli kəndləri adlarının Seyidlilərlə bağlı olduğu ehtimal da var.

     Respublikada Seyidlər (Zəngilan, Zərdab (2)), Goranboy, Kəlbəcər, Laçın, Salyan, Xanlar, Xaçmaz), Seyidlər, Seyidsadıqlı (Salyan), Seyidli (Ağdam), Seyidbazar (Cəlilabad), Seyidqışlaq (Qutqaşen), Seyidişen (Əsgəran), Seyidlikəndyeri (Xaçmaz), Seyidmahmudlu (Füzuli) kəndləri, Seyidyurd dağı (Şəki), Seyidliçay (Gədəbəy rayonunda Zəyəmçayın sol qolu), Seyid yurdu zirvəsi (Baş Qafqaz silsiləsində) qeydə alınmışdır.

   Yerli məlumatlara əsasən, seyidlilər əvvəlcə buraya Kürün qarşı sahilindən - İmişlinin Məmmdəli kəndindən ayrılıb gəlmişlər. Sonradan onlardan bəziləri çay yuxarı, vadidən aralı eyni adlı təzə kənd (Yuxarı Seyidlər) yaratmışlar.(N.Tapdıqoğlu “Zərdab ensklopediyası”, səh 30)

     Müasir Zərdabın Aşağı Seyidlər kəndi - Əməkdar incəsənət xadimi, vaxtı ilə Azərbaycan Dövlət Milli Dram Teatrının baş direktoru işləmiş , Azərbaycan sirkinin təşkilatçısı Maqbet Bünyadovun və tanınmış jurnalist:

 Əvvəllər elə bilirdim ki, dünya elə Zərdab boydadır. Sonra öyrəndim ki, Zərdab xəritədə belə, çətin tapılan kiçik bir yer imiş. Amma onun mənim dünyamdakı yeri elə uşaqlıq düşüncəmdəki kimi sonsuzdur. Mübaliğəsiz deyirəm: Zərdab mənim üçün kənddir, şəhərdir, ölkədir, qitədir.

 – deyən jurnalist Ürfan Məmmədlinin vətənidir. Həmyerlimiz Urfan Məmmədlinin “sevgi hekəyəsi”  ilə buraya keçid etməklə tanış ola bilərsiz. 

  Yolumuzun üstündəki digər kənd Zərdabın Şəftəhal kəndidir. Toponimin adı hələlik dürüstləşməmiş qalır. Kür çayının sahilində yerləşən Şəftəhal kəndinin adı yaxın keçmişimizdə həmin kəndin yetirməsi Ramiz Kərimovla birgə çəkilirdi. 
   24 yaşlı Ramiz Kərimov Bakıda neftayırma zavodlarının birində yanğın söndürərkən qəhrəmanlıqla həlak olmuş, o vaxtlar mövcud olmuş Sovetlər ölkəsinin (SSRİ) rəhbəri Brejnevin fərmanı ilə “Qırmızı ulduz” ordeni ilə təltif edilmişdir. 

   Ramiz Kərimovun büstü Nizami rayonu Rüstəm Rüstəmov küçəsində yerləşən parkda qoyulmuşdur. Büstün postamentinə “Xidməti vəzifəsini yerinə yetirərkən qəhrəmanca həlak olmuş yanğınsöndürən Ramiz İsrail oğlu Kərimov 1954 - 1977 - ci illər ” sözləri həkk edilmiş lövhə vurulmuşdur. Ramiz Kərimovun büstü bu parkda 20-ci əsrin 80 - ci illərində də ucaldılıb.
  Zərdabın mərkəzi küçələrindən biri Ramiz Kərimovun adını daşıyır.

   Ötən onilliklərə qədərki tarixi sənəd və mənbələrdə Şahsünnü adlanan Şahhüseynli  kəndi rayon mərkəzindən 24 kilometr cənub-şərqdə yrləşir. Bu kəndin adına Şahsünlü kimi bir sıra tarixi mənbələrdə rast gəlinir.
  N.Bayramova “Şamaxı xanlığı” bu kəndin Xançobanı mahalına daxil olduğunu qeyd edir: 

Xançoban mahalında 1821-ci ildə 46 obada (Axtaçı, Garıs, Qaraqoyunlu, Padar, Xəlilli, Kolanı, Məlikçobanlı, Şahsünlü, Ərəbxanədan, Müsküri, Ovculu, Mollalar, Göydəlləkli, Muradlı, Sığırlı, Qurd, Pirhəsənli, İlxıçı, Sarvan, Mustafalı, Binaslı, Çaylı, Qaraməmmədli, Ərəbuşağı, Dəlilər, Çovurqanlı, Adnalı, Bağırlı, Alpout, Əlicanlı, Nəmirli, Sorsor, Eldəlləkli, Xanazad, Şahsultanlı, Müskürlü Molla Qədim, Şıxlı, Axundlu, Çıraqlı, Axtaçı Salyan, Elli-Gözlü, Veysəlli, Mərzili, Lələ Əhmədli, Qaraxanlı, Qaravəlli Ağaməmməd) 1492 ailə yaşayırdı... Şirvan xanları Xançoban mahalından çıxdığı üçün bu mahala vergi təyin edilməmişdi. Xançoban mahalının sakinləri maldarlıq və əkinçiliklə məşğul olurdular.  Mahalın naibi Məlik Umud idi.

  Bəzi mənbələr yazıldığına görə  Şahhüseynli XIX  əsrdə Şamaxı qəzasında yaşayan tayfanın adı olmuşdur.  
  Zərdabın kəndlərinə qısa səyahərimizi burada tamamlayırıq. Məlumatlar ola biər ki, hamını təmin etməsin. Buildiklərinizi biəz yazın. Biz də hamı ilə paylaşaq.