Zərdab - XX əsrin 30-cu İllərİ

     

1935-ci ildə Zərdab bölgəsi Göyçay rayonunun tərkibində idi.  Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı Uçotu Nəşriyyatı tərəfindən 1933-cü ildə Bakıda nəşr olunmuş “Azərbaycan Sosialist Şuralar Cəmiyyəti, Naxçıvan Sosialist Şura Cəmiyyəti və Muxtar Dağlıq Qarabağ Oblastı inzibati bölünüşü” statistik məlumatından indiki Zərdab rayonu haqqında xeyli maraqlı bilgi əldə etmək mümkündür. Həmin məlumata əsasən 1933-cü ildə Zərdab bölgəsində 37 yaşayış məntəqəsi olmuşdur. Sosialist Şuralar Cəmiyyətinin 1920-ci ildən hakimiyyətə yiyələnməsinə baxmayaraq kəndlərdə təsərrüfatlar hələ tam  ümumiləşdirilməmişdi. 14 kənddə bir təsərrüfat belə ümumiləşməmişdi. Təsərrüfatlar fərdi fəaliyyətlə məşgul olurdular.

  Nisbətən böyük kəndlərdə isə təsərrüfatların ümumiləşdirilməsinə başlanmışdı. Belə təsərrüfatların sayı  Məliklidə 74, Gəndəbildə 69, Xələcdə 52 (o vaxt Xələc Zərdabın inzibati ərazi vahidinə daxil idi),  Gəlmədə 44, Burunluda 39, Çallıda 37, Nəzərallıda 36 idi. 

  20-ci əsrin 30-cu illərindən başlayaraq kolxoz təsərrüfatı  getdikcə möhkəmlənirdi. Azərbaycan Q(b)P  MK  bölğələrdə kolxoz təsərrüfatının inkişafı üçün müxtəlif tədbirlər həyata keçirir, MK katibləri rayonlara səfər edib, yerlərdə işin təşkili ilə şəxsən maraqlanırdılar. O illərdə Zərdabda çıxan  “Zərdab staxanovçusu” qəzetinin  1 iyul 1939-cu il tarixli  37-ci (251) sayında yazılmışdır ki,  “Azərbaycan    Q(b)P  MQ və  Bakı komitəsinin katibi Mir Cəfər Bağırov yoldaş iyunun 23-də  rayonumuza gəlmişdir. Bağırov yoldaş Zərdabda Zərdab işçi və qulluqçuları ilə bir saatdan çox may  plenumunun qərarları haqqında və pambığın yay beçərilməsinin gedişi haqqında söhbət etmişdir. Bağırov yoldaş Şahsünlü “Əkinçi”, Şəftəhal  Stalin adına və Seyidlər  “Qırmızı Oqtyabr” kolxozlarına getmiş,  kolxozçularla may plenumunun qərarları və pambığın yay beçərmələri haqqında söhbət etmişdir.”

     1935-1940-cı illərdə kəndlərdə ictimai təsərrüfatlar yaradılırdı. Bu təsərrüfatlar əvvəlcə tək təsərrüfatda fəaliyyət göstərib, yetişdirdikləri məhsulun bir hissəsini dövlətə  satan  kəndli təsərrüfatları hesabına  təşkil olunurdu. Əhalinin mal-qarası,  digər varidatı ümumi istifadə üçün  əvvəlcə artellər--kommunalar,  sonralar isə kolxoz təsərrüfatları halında (kolxoz sözü rus dilindən azərbaycancaya tərcümədə kollektiv təsərrüfat mənasını verir) birləşdirilirdi.

    Əlbəttə, bu cür ümumiləşdirməyə heç də bütün kəndlilər, xüsusilə əhalinin  varlı təbəqəsi həvəs göstərmirdi. Belələrinə qarşı ciddi tədbirlər görülür, çoxlarına “kulak” damğası vurularaq sürgünə göndərilir, onlara qarşı “səskəsdi”lər (səsvermə hüququndan, seçib-seçilmək hüququndan məhrum etmək) tətbiq olunur, daha sonralar isə onlar hətta “xalq düşməni”   elan  edilirdilər.

   O dövürdə  Zərdab  bölgəsində 8 kənd şurası fəaliyyət göstərirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu kənd şuraları sonralar kənd zəhmətkeş  deputatları  sovetinə çevrilmiş, 1977-ci ilədək bu ad altında,  1977-ci ildən SSRİ dağılanadək isə xalq deputatları soveti kimi fəaliyyət göstərmişlər.1933-cü ildə Zərdab bölğəsində 2180 təsərrüfatda 11846 nəfər əhali yaşayırdı. Onların 99,5 faizi azəri türklərindən ibarət idi. Ən iri yaşayış məskənləri Çallı (819 nəfər), Alıcanlı (726 nəfər), Xələc (676 nəfər), Gəlmə (618 nəfər), Yarməmmədbağı (602 nəfər),   Zərdab (594 nəfər),  Qaravəlli (413 nəfər)  kəndləri idi.

     Maraqlıdır ki, əldə olunan məlumatlara əsasən 1831-ci ildən 1940-cı ilədək həmişə kişilərin sayı qadınların sayından çox olmuşdur. 1933-cü il də  bu sahədə istisnalıq təşkil  etmir. 1933-cü ildə  Zərdab bölgəsində yaşayan  11846 nəfərdən  6235 nəfəri kişilər idi. Hazırda qadınların çoxluq təşkil etməsi, görünür, müharibələrin soy- kökümüzə vurduğu dəhşətli zərbənin, kişilərin qanlı döyüşlərdə kütləvi qırılmasının nəticəsidir.

   «Azərbaycan Sosialist Şuralar Cəmiyyətinin, Naxçıvan Sosialist Şura Cəmiyyətinin, Dağlıq Qarabağ Muxtar Oblastının inzibati bölünüşü»nə aid cədvəlin Zərdab bölgəsinə aid hissəsini dərc edirik: 

Yaşayış məntəqələri	Təsərrüfatlar		Əhalinin sayı		Cəmi əhali
	Ümumiləşmiş	Fərdi	Kişilər	Qadınlar
1. Burunlu 2. Məlikli 3. Qoruqbağı 4. Qoruqbağı 2 5. Qoruqbağı 3 6. Sarıqaya 7. Yarməmmədbağı 8. Gödəkqobu 9. Köhnə Gəlmə 10. Lələağacı 11. Məmmədqasımlı 12. Pərvanlı 13. Böyük Dəkkə 14. Dəli Quşçu 15. Dəkkoba 16. İsaqbağı 17. Qaravəlli 18. Bala Dəkkə 19. Qoşoba 20. Təzəkənd 21. Vəlixanlı 22. Zərdab 23. Alıcanlı 24. Çallı 25. Nəcəfallı 26. Xələc 27. Ağabağı 28. Gəndəbil 29. Nəzərallı 30. Şıxbağı 31. Allahqulubağı 32. Əlibəyli 33. Gəlmə 34. Hüseynxanlı 35. Salahlı           36. Xanməmmədli	39 74 -- -- -- -- 20 18 -- 15 18 25 -- 16 -- -- 16 -- -- 32 -- 67 35 37 -- 52 34 69 36 45 -- -- 44 15 26 --	2 14 54 78 34 44 92 33 30 56 67 43 33 27 33 65 64 20 33 7 14 44 73 98 15 84 3 3 8 11 55 53 71 9 3 28	100 243 138 228 98 144 331 161 92 230 234 202 161 120 160 167 228 66 90 98 50 298 398 442 28 354 96 211 121 127 178 171 345 54 66 81	86 210 129 206 89 121 271 130 80 198 214 168 89 112 89 149 185 62 100 80 62 296 328 377 38 322 82 167 93 94 140 142 273 51 47 89	186 453 267 434 187 265 602 291 172 428 448 370 250 232 249 316 413 128 190 178 112 594 726 819 66 676 178 378 214 221 318 313 618 105 113 170

     Qeyd: Göründüyü kimi, bu siyahıda rayonumuzun Əlvənd, Otmanoba, Şahhüseynli, Aşağı Seyidlər, Şəftəhal, Bıçaqçı, Siləyli, Yuxarı Seyidlər, Körpükənd kəndlərinin adlarına rast gəlmirik. Bunun səbəbi 1935-ci ilin inzibati ərazi bölgüsündə həmin kəndlərin başqa ərazi vahidlərinin tərkibinə daxil edilməsidir. Siyahıda göstərilən Xələc kəndi isə hazırda Ucar rayonunun tərkibinə daxildir.