Kəpənək effekti

  ... qərarlarımız dünyanı dəyişə bilər

 

   “Kəpənək effekti ” teoremi 2004-cü ildə eyni adlı filimin işıq üzü görməsiylə populyarlıq qazınmışdır. Yəqin rejissorlar Bress və Oruber filmi kütləyə  ilkin versiyadakı adlıya, “Xaos nəzəriyyəsi” kimi təqdim etsəydi hadisələr başqa cür olardı. Mövzunun kino tərəfini  kənara qoyaq, görək nədir “kəpənək effekti”

   Dunaydakı hər şey biri-biri ilə zəncirin halqaları kimi bağlıdır - biri digərinə təsir edir. ”Kəpənək effekti” həyatımızda önəmsiz görünən hər şeyin əslində həyatimizin axınına təsir etdiyini göstərir. "Kəpənək effekti" sistemin əvvəlindəki kiçik dəyişikliklərin böyük və təxminedilməz nəticələrə gətirib çıxarmasının adıdır.

  "Kəpənək effekti" anlayışı Eduard Lorenzin  1963-cü ildə apardığı hava durumu hesablamasıyla bağlıdır. Iki hesablama arasındakı fərq 0,001 qədər olsa belə alınan nəticələr fərqli olur O bunu “xaos nəzəriyyəsi” aldandırdı. Bu nəticələrə əsaslanaraq Lorenz təklif irəli sürdü ki, ” bir kəpənəyin qanad çalması atmosferdə kiçik dəyişikliklər yaradaraq başqa yerdə fırtınaya səbəb ola bilər yaxud onun qarşısını alar.

   Məsələn, keçmişdə baş verən bir sıra kiçik hadisələr tarixdə böyük dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Onlardan bir neçəsinə diqqət yetirək.

    İngilis ordusunda əsgər olan Henri Tendi 1-ci Dünya Müharibəsinin sonlarında yaralı alman əsgəriylə qarşılaşır, silahı ona yönəldir, amma öldürmür. Bu yaralı əsgər Adolf Hitleri idi. Daha sonra Hitler Almaniyanın yeni lideri olur və 2-ci Dünya müharibəsinin bağlamasında böyük rol oynayır. Hitlerin başlatdığı müharibəyə görə 80 milyon insan həyatini itirir.
   Əgər Adolf Hitler Henri tərəfindən bağışlamasaydı, bəlkə də heç 2-ci Dünya müharibəsi başlamayacaq, bu qədər insan müharibənin qurbanı olmayacaqdi.

    2-ci bir nümunə - ABŞ prezidenti Con Kennedi 1963-cü ildə Dallasda sui-qəsd nəticəsində ölür. Kennedi “Soyuq müharibə”-ni bitirib müharibəyə sərf olunacaq büdcəni elmə, kosmik araşdırmalara və təhsilə ayırmaq istəyirdi. Əgər Kennedi ölməsəydi bu gün Amerika və dünya tarixi daha fərqli ola bilərdi.

   Onun sui-qəsdə qurban getməsinin səbəbi 20 yaslarında yaşadığı hadisədir. Ölümündən 23 il öncə Kennedi idmanla məşğul olarkən belini zədələyir və korset taxmağa məcbur olur. Ağrılardan qurtulmaq üçün taxdığı korsetə görə Kennedi dik oturmaq məcburiyyətində qalırdı.

   Sui-qəsd günü də o bu korsetlərdən birini taxmışdı. Nişançının birinci atısı uğursuz oldu, bu zaman maşında əyilərək xilas olmağa Kennedinin şansı var idi. Lakin, belindəki korset buna imkan vermir və Kennedi başından aldığı güllə yarasından həyatini itirir.

 Əgər Kennedi idmanla məşğul olmasaydı xəsarət almayacaq və korsetini taxmayacaqdi. Beləcə maşında əyilərək sui-qəsddən qurtula bilərdi.

  Kəpənək effekti məhz budur. Buna görə də aldığımız hər qərar önəmlidir. Özümüzü və qərarlarımızı kiçik görməməliyik. Çünki bu qərarlarla dünyanı dəyişə bilərik.

Əsli Əlizadə, BDU-nun tələbəsi