Kəlbəcər tunelində qətliam

 Tərtər – Kəlbəcər yolunun cənubunda, Laçın-Kəlbəcər yolunun üstündə yerləşən tunel Kəlbəcərin 35 kəndini rayon mərkəzi ilə birləşdirirdi. İşıqlandırılmayan və eni yalnız bir avtomobilin hərəkətinə imkan verən tunelin uzunluğu təxminən iki kilometrdir.

 31 mart  1993-cü il tarixdə, Kəlbəcər rayonunun işğalı ərəfəsində bütöv bir nəsli təşkil edən bir neçə ailə maşınlarla doğma yurdlarını məcburi şəkildə tərk edərkən, bu tuneldə ermənilər tərəfindən atəşə tutulmuşdular. Maşında olan dinc sakinlərin bir neçə nəfəri yerindəcə güllələnərək meyitləri yandırılmış, sağ qalan 60-a yaxın şəxs isə girov götürülmüşdür. Həmin insanların bir neçəsinin taleyi bu gün də məlum deyil. Girov götürülənlərin arasında qadın və uşaqlar da vardır. Ermənilər güllələdikləri dinc sakinləri yük avtomobilinə yığaraq, maşınla birlikdə yandırmışdılar. Həlak olan və yandırılan insanların demək olar ki, yarısı qadınlar və uşaqlar idi.

 Kəlbəcər rayonunun Çorman kənd sakini 3 yaşlı Quliyeva Aygün Qara qızını böyük bacısı və 4 qardaşı ilə birlikdə girov götürüb, işğal olunmuş Vəng kəndində birlikdə saxlayıblar. 11 gündən sonra Aygünü bir erməni qadına veriblər. Bu günə qədər də Aygünün taleyi naməlum olaraq qalır.

 Ramil Eldar oğlu Hüseynov 1979-cu il dekabrın 25-də Kəlbəcər rayonunun Kilsəli kəndində anadan olub. Hadisənin şahidi olan Ramil Hüseynov qətliam zamanı 14 yaşında idi.

 Ramil bəyin söylədiklərindən.

 Martın 30-da günorta Ağdərə istiqamətindəki atışmanın səsi artıq kəndimizdə eşidilirdi. Axşama yaxın isə kənddən bir qədər yuxarıya iki top mərmisi düşdü. Kəndimizin böyükləri yaşlıları, qadınları, uşaqları təcili təhlükəsiz yerə çıxarmağı qərara aldılar. Kənddən təcili çıxarılacaq 25 nəfərin siyahısı tutulmuşdu, mənim də adım siyahıya daxil edilmişdi. Səhər saat 6 radələrində bizi yola salmaq üçün hamı məktəbin həyətinə toplaşdı. Yola həmkəndlimiz Qoşqarın QAZ 53 markalı yük maşını ilə çıxacaqdıq. Siyahıda adı olanlar öz ailə üzvləri, qohumları, kənd adamları ilə sağollaşdılar və maşına mindilər. Hamı kövrəlmişdi, sanki camaatın ürəyinə dammışdı ki, bir neçə saatdan sonra bu insanlardan bəziləri qətlə yetiriləcək, bəziləri də əsir düşüb, uzun müddət erməni faşistlərinin işgəncələrinə nəruz qalacaqdılar.

 Saat təxminən 7-yə işləyəndə maşın kənddən çıxdı. Yeddi kilometrlik məsafəni qət edib, Comərd kəndinə çatdıq. Burada yol tunelə girirdi. Həmin gün, martın 31-də səhər tezdən ermənilər Ağdərə istiqamətindən gəlib artıq tunel ərazisinə çatmış və “Tunel dairəsi” deyilən yerdə pusqu qurmuşdular.

 Bizim maşını görən kimi atəş açmağa başladılar. Maşını yolun ortasında saxlayıb yerə düşən Qoşqarı dərhal vurdular. Özünü maşından yerə atan ikinci adam Əsgərxan dayı oldu. Onu da ayağından vurdular. Mən də aşağı tullandım və o dəqiqədə maşının körpü hissəsi ilə arxa təkəri arasında dar bir yerə girib orada gizləndim. Bir saata yaxın davam edən gülləbaran nəticəsində bizim maşında yaralanmayan adam qalmamışdı, kimisinə bir, kimisinə isə dörd-beş güllə dəymişdi. Ən ağır yara alan Cəmilə adlı qadının yanında kiçiyi 9, böyüyü 14 yaşında olan dörd uşağı vardı.

 Maşının yük yerindən kürəyimə qan damcılayırdı. Yolda insan qanı, sanki sel kimi axırdı. Ah-nalə ərşə dirənmişdi. Yaralılar “su” deyib qışqırırdılar.

 Bu vaxt tuneldən üstü adamla dolu daha bir yük maşını çıxdı. Onun sürücüsü vəziyyəti başa düşüb, xilas olmaq məqsədilə sürəti artırdı. Lakin bizim yanımızdan keçəndə gördüm ki, ermənilərin atdığı güllələrdən təkərləri deşilmiş maşın diskin üstündə gedir. Bu vəziyyət də gedərək 10-15 metrdən sonra dayandı. Onun arxasınca gələn, içərisində qadın və uşaqların da olduğu UAZ markalı minik maşını irəliyə gedə bilmədi. Hər üç maşın atəş altındaydı, güllə yağış kimi yağırdı. Bizdən qabağa keçmiş yük maşınını ermənilər qumbaratanla vurub partlatdılar və maşın yanmağa başladı.   

 Saat 12-yə yaxın atəş kəsildi və 20 nəfərə qədər erməni pusqudan çıxdılar. Əvvəlcə, qapıları açılmış, içərisindəki adamların meyitləri aşağı sallanan UAZ-a tərəf gəldilər. Sonralar bildim ki, həmin maşındakılar Laçın rayonunun Şam kəndindən olan Yusif Əliyev və ailə üzvləri olublar. Ermənilər onların hamısının öldüyünü görüb, bizdən qabağa keçib yanan yük maşınına yaxınlaşdılar. Sonradan öyrəndiyimə görə, həmin maşında 52 nəfər varmış və əksəriyyəti Laçın rayonu işğal olunandan sonra gəlib, Kəlbəcərin Çobangərəhməz kəndinə sığınıblarmış. Maşında iki hərbçi də var idi və məhz onlara görə ermənilər maşını qumbaratanla vurmuşdular. Yanğından xilas ola bilməyən, yaralanmış insanlar alovların içərisində dəhşətlə bağırırdılar.

 Ermənilər bizim maşında da hərbçilərin olduğunu güman edib, qumbaratanla atəş açmağa hazırlaşanda mən gizləndiyim yerdən çıxdım. Elə bu anda qohumum Ofeliyanın səsini eşitdim. “Ramil, hardasan mənə kömək elə düşüm”. O, qolundan yaralanmışdı. Kömək etdim, maşından düşdü. Mənim də üst-başım qana bulaşdı. Həmin vaxt yerdə yaralı vəziyyətdə uzanmış Əsgərxan dayı ermənilərin niyyətini başa düşüb, əlindəki papağı yelləyərək qışqırdı ki, bizim maşında hərbçi və silah-sursat yoxdur. Ermənilər maşının banına baxdılar və gördülər ki, orada ancaq yaralılar və bizim əşyalarımız var.

 Bizimlə Azərbaycan dilində, aralarında isə öz dilləri ilə danışan ermənilərin içərisində iki nəfərin dəstə başçıları olduğu hiss edilirdi. Birinə Karo, digərinə Avo deyə müraciət edirdilər. Əmrləri onlar verirdilər. Bizi təhqir edir, yaralılara işgəncələr verir, yaralarının üstünə botinkalı ayaqlarını basır, təpikləyirdilər. Onu da qeyd edim ki, partlayış dalğası qumbaratanla vurulan yük maşınından yeniyetmə bir qızla bir oğlanı aşağıdan axan Tutqu çayına atmışdı. Sonradan öyrəndim ki, onlar Yeganə və Müşfiq adlı bacı-qardaşdırlar.

 Qorxudan donub qalmışdım, kənddə qalan valideynlərimin, qardaşımın, qohum-əqrabanın da, indi də olmasa, sabah gəlib buradan keçəcəklərini düşündükcə hövllənirdim.

 Saat 15 radələrində Ağdərə istiqamətindən zirehli texnikanın müşayiəti ilə çoxlu sayda erməni əsgəri gəldi. Ermənilər özlərinin yük maşınlarını bizim maşının yanına sürüb saxladılar və vəhşicəsinə davranaraq, sağ qalanları, yaralıları oraya yığmağa başladılar. Yaralıların başından, ayağından yapışıb, maşının yük yerinə atırdılar. Yaralı, sağ qalanları maşının yük yerində bir-birinin üstünə qalaqladılar. Həmin o bacı-qardaşı da gətirib oraya atdılar. 

 Bunu görəndə əsir düşməmək üçün özümü çaya atmaq barədə düşündüm. Fikirləşdim ki, sağ qalsam, gedib kəndə xəbər verərəm. Yerdə iki həmkəndlimin meyiti qalmışdı. Ermənilər onlara tərəf gələndə mən yavaş-yavaş maşının arxa hissəsinə keçib, təxminən 25-30 metr yüksəklikdən özümü çaya atdım. Ermənilər bunu görüb, arxamca qışqırmağa və güllə atmağa başladılar. Birtəhər çaydan çıxdım, beş-on dəqiqə özümə gələndən sonra çayyuxarı qayıtmağa başladım. Ermənilərin məni görə bilməyəcəklərinə əmin olduqdan sonra tunelə girdim, geriyə, kəndimizə sarı qaçmağa başladım. Bu zaman Comərd kəndi tərəfdən bir neçə maşının gəldiyini gördüm. Onlara əl edib, qışqırdım ki, dayanın, getməyin, tunelin çıxışını ermənilər tutublar. Həmin maşınlardan biri ilə Comərdə çatdım. Camaata şahidi olduğum hadisəni danışdım və orada qalmayıb, piyada öz kəndimizə yollandım. Yeddi kilometr yolu dayanmadan gedib, axşamtərəfi kəndə çatdım. Hamı başıma yığışdı, əhvalatı danışdım. Elə oradan da heç kim evinə qayıtmadı, kəndi tərk etməyə başladıq. Dörd gün ərzində dağlarla ailə üzvlərimiz və həmkəndlilərimiz ilə birlikdə Göygöl rayonunun Toğanalı kəndinə gəlib çıxa bildik.

 Müşfiq və onun bacısı Yeganə Əliyeva Laçın rayonunda doğulublar. 2 ildən artıq erməni əsirliyində olan Əliyevlər dəhşətli işgəncələrə məruz qalıblar.

Yeganə Əliyevanın söylədiklərindən.

 Laçın rayonu işğal olunduqdan sonra, 1993-cü il mart ayının 28-də ailəliklə Kəlbəcərə getdik. Orada da vəziyyət gərgin idi. Ona görə də Kəlbəcəri də tərk etməli olduq. Atam, anam, 2 qardaşım, mən və  digər qohumlarımız, təxminən 30 nəfər bir “KamAZ” maşınına mindik.  “Tunel” adlanan yerdən keçəndə ermənilər bizim maşını da hər iki tərəfdən atəşə tutdular və nəticədə sürücü maşını dayandırdı. Anamı, atamı və digər qohumlarımı öldürdülər. Mən və qardaşlarım isə ağır yaralandıq. Mənə 8 güllə dəymişdi. Aralarında bir qadın da olan ermənilər mənim və o biri yaralıların saçından  tutaraq maşından yerə atdılar, daha sonra maşını yandırdılar. 11 yaşlı kiçik qardaşım yaralansa da, hələ sağ idi. Onu erməni əsgərləri təpiklə döydülər, sonra da maşına atıb diri-diri yandırdılar. Digər  qardaşım Müşfiq ayağından yaralanmışdı. Cəmi 5 nəfər sağ qalmışdıq. Bizimlə bərabər olan Səma adlı bir hamilə qadın və onun 2 kiçik qızı da yaralı idi. Ermənilər hamilə qadının qarnından güllə ilə  vurmuşdular.

 Bizi sırayla yerə düzdülər. Əvvəl tankla üstümüzdən keçmək  istədilər, ancaq sonra fikirlərini dəyişərək bizi bir maşına “yığıb” Ağdərəyə apardılar. Səmanın 3 yaşlı ağır yaralı qızını zibil vedrəsinə atdılar. Erməni əsgərləri bizi döyür, təhqir edirdilər. Sonra məni meşəlikdəki hərbi hissəyə apardılar. Orada çoxlu rus var idi, demək olar tibb bacılarının hamısı ruslar idi. Meşədə məndən başqa da Arzu adlı Şəmkirdən hərbi əsir olan bir oğlan vardı. Bizi erməni əsirləri ilə dəyişmək üçün sağ saxlayaraq Xankəndinə apardılar. Orada ac və susuz saxlanılan yüzdən çox əsir uşaq gördüm. Ağır vəziyyətdə olan qardaşım Müşfiqi tapdım, ayağındakı güllə yarası çirk vermişdi. Ermənilər onun ayağını kəsmək istəyəndə mən bunu etməmələri üçün çox yalvardım.

 Əsirlərin bir çoxu işgəncələr altında dünyasını dəyişirdilər. Ermənilər onların damarlarına iynə ilə benzin yeridir, bədənlərinə qaynar alətlərlə dağ basırdılar. Dəhşətli günlər idi. Hamısı da gözlərimizin qarşısında baş verirdi. Bir dəfə iki əsiri ayaqlarından asıb, altlarında tonqal qalayaraq diri-diri yandırdılar. Belə işgəncələri seyr etmək üçün adi mülki ermənilər də gəlib qəddarlıqla baxırdılar. Əsirləri erməni evlərində boğazlarına ip bağlayıb it yerinə saxlayırdılar. İp dərilərini yara edirdi. Harasa işlətməyə aparanda da boğazlarındakı ipdən tuturdular.

 Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi həftədə bir dəfə əsirlər üçün yemək və dərman gətirirdi. Amma onlar gedən kimi gətirilənləri əlimizdən alırdılar. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi əsirlərin siyahısını tərtib edərkən, ermənilər əsirlərin hamısının adlarını onlara vermirdilər. Ona görə də Azərbaycanda əsirlərin çoxunu itkin düşmüş güman edirdilər.

 Müşfiq Əliyevin söylədiklərindən.

 Ayağımın yarasından qan axırdı. Qanı kəsmək üçün buz kimi soyuq suyu yaramın üstünə tökürdülər. Əsirlərə tək erməni əsgərləri yox, “həkimlər” də işgəncələr verirdilər. Bir gənc “həkim” arabir gəlib yaramı bərk-bərk sıxaraq mənə əziyyət verirdi. O zaman 16 yaşım vardı. Keyidici, ağrıkəsici olmadan “həkim” yara olan ayağımın ətini doğramağa başladı. Ağrıdan qışqıranda isə məni möhkəm döyür və nəfəsim kəsilənədək boğurdu. Beləcə ayağımın ətini doğrayıb, sümüyümü sındırıb hissə-hissə qopardı. İndi də ayaq sümüyümdə 5 santimetr əksikdir. Sümüyümü qoparandan sonra iynəylə ətimi tikdi.

 Erməni əsgərləri məni və başqa yaralı əsirləri işlətmək üçün aparırdılar. Mənim yaram çox pis vəziyyətdə idi, çirk verirdi. İşləyə bilməyəndə döyürdülər, ona görə də məcbur qalıb odun daşımağa başladım.

 Əsirləri sıra ilə düzüb sonra təlim keçmiş itləri onların üstünə buraxırdılar. İtlər əsirləri parça-parça edirdi. Bəziləri dözmür özlərini elektrik cərəyanına verərək öldürürdülər.

 Ermənilər Azərbaycana qayıdandan sonra yaşamamaları üçün azadlığa buraxdıqları əsirlərin venasına benzin və ya başqa maye də vururdular.

 Tunel qətliamından sonra itkin düşənlər.

Alışova Vəsilə Cəfər qızı - 1976-cı ildə doğulub

Alışova Qumru Qəmbər qızı - 1973-cü ildə doğulub

Alışova Cahan Məşədi qızı - 1937-ci ildə doğulub

Cəmilova Məsmə Hidayət qızı - 1969-cu ildə doğulub

Əliyev Tural Nadir oğlu - 1982-ci ildə doğulub

Əliyeva Qənirə Zülfüqar qızı - 1975-ci ildə doğulub

Əliyeva Nüşabə Məhəmməd qızı - 1950-ci ildə doğulub

Quliyev Məzahir Qara oğlu - 1983-cü ildə doğulub

Quliyev Yaşar Qara oğlu - 1981-ci ildə doğulub

Quliyeva Aygün Qara qızı - 1990-cı ildə doğulub

Zeynalov Hafiz Davud oğlu - 1984-cü ildə doğulub

Zeynalova Təranə Davud qızı - 1965-ci ildə doğulub

Zeynalova Röya Abbasəli qızı - 1959-cu ildə doğulub

Zeynalova Qədəmkar Salman qızı - 1936-cı ildə doğulub

 Mənbələr:

Camal Zeynaloğlu, “Qarabağ dərdi - Erməni vandalizmi, (Tarixi həqiqətlər, faktlar...)"

Orxan Aslan, “Tuneldə qətliam - Kəlbəcər”, "Vətən səsi", 07 may 2021-ci il, N17, Azərbaycan Respublikası Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin saytı