Zərdabda ilk orta məktəb

Ömər Tarverdiyev-Əməkdar müəllim 

Zərdablılar həmişə təhsilə, elmə meylli insanlar olublar. Zərdabdada avropayonumlü məktəbin təşkil edilməsi ideyasını ilk dəfə Azərbaycan tarixində bir çox “ilk”lərə öz möhrünü vurmuş Həsən bəy Zərdabi irəli sürüb. 1878-ci ildə Bakı polis idarəsinin tələbi ilə şəhərdən uzaqlaşdırılan Zərdabi öz doğma yurduna dönür və burada kiçik bir məktəb təşkil etməyə çalışır.
Hənifə xanım Məlikovanın Zərdabinin tərcumeyi halında bunları belə xatırlayır:

“Zərdabda işləmək üçün geniş meydan vardı. O, birinci növbədə burada maarifin yayılmasına çalışırdı. Zərdab kəndi Göyçay, Şamaxı, Ərəş qəzalarının başqa kəndləri kimi şeyxlərin nüfuzu altında idi.....Həsən bəyin arvadı kəndli uşaqlarına dərs verir, tez-tez qadınları başına yığıb onlara ruscadan hekayələr tərcümə edib oxuyur, əl işləri, barama qurdu becərmək və sairə öyrədirdi. Şeyxlərin təsiri getdikcə azalırdı. Həsən bəy Zərdabda məktəb açmaq üçün uzun müddət çalışdı. O, məktəb tikdirmək üçün on iki min manat pul əldə edə bilmişdi.” 

     Başqa bir mənbəyə görə indiki Zərdab rayonunun Əlvənd kəndində XIX əsrin sonu XX əsrinəvvələrində Növruzəli bəyin öz hesabına açdığı dördsinifli rus-tatar (rus-Azərbaycan) məktəbi fəaliyyət göstərib.

    Sovet hakimiyyətinin ilk illərində Zərdabda üç sinifli məktəb fəaliyyət göstərib. Yuxarıda qedy etdiklərimiz rayonumuzda avropayönümlü təhsil sisteminin yaranma tarixinin səhifələridir.
      Bu tarixin digər səhifəsi isə Hacı Hüseynovun adı ilə bağlıdır.

    1932-ci ildə Sovet hakimiyyəti Zərdab rayonunda da orta məktəb təşkil etmək qərarına gəlir. Bu məqsədlə Göyçay maarif şöbəsinin inspektoru Hacı Baba oğlu Hüseynov Zərdaba göndərilir. O, əslən Zərdablı idi, 1911-ci ildə Göyçay qəzasının Gəlmə kəndində (Zərdab) doğulmuşdu. 
 Hacı müəllim çox qısa müddətdə 10 illik (orta) Zərdab numünəvi kolxozçu-gənclər orta məktəbini təşkil edər və özü də direktor təyin olunur. O, 1932-33/33-34-cü tədris illərində bu vəzifədə çalışıb.

    Hacı Hüseynov Zərdab rayonunun tanınmış ziyalılarından olmuşdur. I-IV sinifləri Zərdabda, IV-VIII sinifləri Göyçayda oxuyub. 1928-1931-ci illərdə Gəncə Pedaqoji gimnaziyasında təhsilini davam etdirib. Həmin dövrdə gimnaziyada Azərbaycanın tanınmış bir sıra istedadlı elm, ədəbiyyat, maarif, mədəniyyət xadimləri oxumuşlar. Onlardan görkəmli ədibimiz, Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında böyük xidmətləri olan, Mir Cəlal Paşayev, xalq şairi Rəsul Rza, akademik Məmməd Arif, Azərbaycan Dövlət Universitetinin keçmiş rektoru tənqidçi-alim Cəfər Xəndn, xalq artisti Barat Şəkinskaya, görkəmli səhiyyə təşkilatçısı, həkim Cərulla Cərullazadə, kimyaçı-alim Əhəd Əskərovu və digərlərini göstərmək olar.

  Hacı Hüseynov Gimnaziyanı bitirdikdən sonra Göyçay maarif şöbəsinə inspektor təyin olunur. Zərdabda Hacı müəllimin rəhbərliyi ilə təşkil edilən ilk orta məktəb 1 saylı şəhər orta məktəbin yerləşdiyi binanın qarşısında hər biri 3-4 otaqdan ibarət olan 2 tikilidən ibarət idi. H.Hüseynov bu məktəbin təşkili və fəaliyyətə başlaması üçün çox zəhmətlərə qatlaşıb. Rayonun kadr potensialının formalaşmasında bu məktəbin çox böyük əhəmiyyəti olub. Tanınmış ziyalı, rayon səhiyyə şöbəsinin müdiri, Səhiyyə Nazirliyinin idarə rəisi olmuş təşkilatçı Qüdrət İbrahimov, rayon icraiyyə kamitəsinin keçmiş sədri İsmayıl İsmayılov, rayonda ilk apteklərdən birinin müdiri olmuş Mamed Cəfərov , rayonda hamının tanıdığı, uzun illər müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışmış Kapitan müəllim və başqaları bu məktəbi bitirmişlər.

    Hacı Hüseynov 1934-cü ildə indiki BDU-nun fizika şöbəsinə daxil olmuş, ali təhsilini, 1939-cu ildə Moskvada bitirmiş, Azərbaycan Maarif komissarlığının sərəncamı ilə yeni təşkil olunan Bakı Şəhər 190 saylı orta məktəbə fizika müəllimi təyin olunmuşdur. 1941-ci ildə Böyük Vətən müharibəsinə gedərək Krımda partizan hərəkatında iştirak etmişdir. Onun qəhrəmanlığı Ukraynada çıxan “Partizan skoye dvijeniye na Ukraine”, “Partizanskiy kvitok” kitablarında yer almışdır. 1943-cü ildə yaralanaraq ordudan buraxılmış, həmin il Maarif Nazirliyinin əmri ilə Laçın rayonuna tədris hissə müdiri göndərilmiş, sonra məktəb direktoru kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1945-ci ildə o, Bakıda 190 saylı məktəbə müəllim göndərilmişdir. 190 saylı orta məktəb Azərbaycanda ilk və yeganə “Qırmızı əmək bayrağı” ordenli məktəbdir.

    Hacı müəllimin həmin məktəbdə yaratdığı nümunəvi fizika və elektrotexnika kabineti və burada aparılan elmə, təcrübəyə əsaslanan müasir dərslər SSR Pedaqoji Elmlər Akademiyası və Azərbaycan Maarif Nazirliyi tərəfindən SSR miqyasında təbliğ olunması tövsiyə edilmişdir. Həmin kabinet Bakı və Respublika səviyyəsində aparılan müsabiqələrdə dəfələrlə I yeri tutmuşdur. 

    SSRİ Pedaqoji Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor Azərbaycanda fizikanın tədrisi və metodikası üzrə demək olar ki, ilk alimlərindən olan mərhum Abasqulu Abbaszadə Azərbaycan Dövlət Universiteti və Pedaqoji İnustitutunun fizika fakültələrinin tələbələrinin təcrübə dərslərini Hacı Hüseynovun yaratdığı fizika laboratoriyasında keçmələrinə çalışırdı. Ona görə də, o dövrlərdə ali təhsil almış əksər fiziklər Hacı müəllimin təcrübəsindən istifadə etmiş, onun tələbələri olmuşlar.

     Akademik A.Abbaszadə demişdir:

“Müəllimiyin ən gözəl nümunəsi olan təvazökar, qabaqcıl maarif xadimi Hacı müəllimdən tələbələrimiz həmişə öyrənmişlər, gələcəkdə də öyrənməyə borcludurlar.”

    Hacı müəllim II dünya müharibəsindən sonra xalq komissarlığı yanında savadsızlığa qarşı dövlət komisiyasının üzvü olmuş, regionlarda o cümlədən Zərdabda əhali arasında təbliğat aparmış, imkansız, savadlı uşaqları Pedaqoji İnstitutun hazırlıq kurslarına yerləşdirmiş, həm öz sahəsində onlara dərs demiş, həm də oxuduqları dövrdə onlara hər cür yardım göstərmişdir.

   Respublikada ilk fizika olimpiadalarının təşkilatçılarından olmuş, uzun illər fizika-riyaziyyat tədrisi jurnalının redaksiya heyətinin üzvü kimi fəaliyyət göstərmişdir. 

    Hacı Hüseynov Azərbaycanın əməkdar müəllimi, “Qabaqcıl maarif xadimi”, Respublika Maarif Nazirliyinin baş müəllimi və metodisti, Respublika üzrə fərdi təqaüdçü olmuşdur.

“Krım partizanı” döş nişanı, “Vətən müharibəsi” ordeni və medallarla təltif olunmuşdur.

   Hacı müəllim 1995-ci il iyunun 10-da Bakıda vəfat etmişdir.