Zərdab rayonu Şahhüseynli (Şahsünlü) kəndi

Şahhüseynli Zərdab rayonu inzibati ərazi vahidində kənddir. Şirvan düzündə, rayon mərkəzindən 24 kilometr cənub-şərqdə yerləşir. Ərazisi 2200 hektar, əhalinin sayı təxminən 1400 nəfərdir. Əhalinin əsas məşğuliyyəti heyvandarlıq, əkinçilik, quşçuluq, bostançılıq, baramaçılıq, meyvəçilik, balıqçılıqdır.

Şahhüseynli, yoxsa Şahsünlü?

Uzun müddət Şahsünlü adlanan yaşayış məntəqəsinin adı XX əsrdə dəyişdirilmiş və Şahhüseynli adlandırılmışdır. Mənbələrin yazdıqlarına görə Şahhüseynli XIX əsrdə Şamaxı qəzasında yaşayan tayfanın adı olub. Lakin hələ Şamaxı qəzası yaradılmamışdan öncə, Şamaxı xanlığında, Şirvan əyalətində Şahsünlü adlanan yaşayış məntəqəsinin olması məlumdur.

Osmanlı mənbələrində də Şahsünlü tayfasının adına rast gəlinir. Azərbaycan XVIII əsrdə Rusiya və Osmanlı imperiyaları arasında gedən müharibələrin mərkəzində olduğu vaxtlar, Şahsünlü tayfası Osmanlı dövlətinə qarşı çıxmışdı. Osmanlı divan toplantılarında qəbul edilən qərarların toplandığı dəftərlərdə, Təbriz əyalətinin Qarabağ xanlığında yaşayan Şahsünlülər haqqında sənədlərə rast gəlinir. Osmanlıların cəzalandırdıqları Şahsünlülər, Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə köçmüşdülər. Şahsünlülər Şirvana da gəlmiş, Azərbaycanda feodal dövləti olan Şamaxı xanlığınının Xançoban mahalında (indiki Zərdab rayonu ərazisində) məskən salmışdılar. Osmanlı dövləti Şahsünlü ailələrinin təqib edilməsi üçün Şirvan hakimlərinə hökm də göndərmişdir.

Yaşayış məntəqəsinin təhrif olunmuş Şahsünnü variantına da rast gəlinir.

Şahsünlü kəndi XIX əsrdə

Şirvan xanlığı rus işğalından sonra, 1820-ci ildə ləğv edilib. 1840-1846-cı illərdə Şahsünlü obası Xəzər vilayətinin, 1846-1859-cu illərdə Şamaxı quberniyasının, 1859-cı ildən isə Bakı quberniyasının tərkibində yerləşib. Bakı quberniyasında Göyçay qəzası yaradıldıqdan sonra, Şahsünlü obası bu qəzanın tərkibinə daxil edilib. 1870-ci ildə qəza mərkəzindən 75 verst məsafədə yerləşən obanın 69 təsərrüfatında 341 nəfər əhali yaşayıb.

Növbəti illərdə Şahsünlü Şamaxı qəzasının tərkibinə daxil edilmişdir. 1879-cu ildə Şahsünlü obasının 67 təsərrüfatında 179 nəfəri kişi, 150 nəfəri qadın olmaqla, cəmi 329 nəfər əhali yaşayıb. 1893-cü ildə Kürdəmir bölgəsinin Şahsünlü icmasına Şahsünlü kəndi və Nuru obası daxil idi, 100 təsərrüfatında 237 nəfər kişi, 202 nəfər qadın olmaqla, cəmi 439 nəfər əhali yaşayıb. İcmanın mərkəzi olan Şahsünlü kəndi qəza mərkəzindən 102 verst, pristav idarəsindən 31 verst məsafədə yerləşib, 80 təsərrüfatında 167 nəfər kişi, 157 nəfər qadın olmaqla, cəmi 324 nəfər əhali yaşayıb.

Şahsünlü kəndi XX əsrdə

Şahsünlü icması və obası XX əsrdə yenidən Göyçay qəzasına daxil ediilmişdir. 1902-ci ildə isə obanın 77 təsərrüfatında 393 nəfər əhali, 1911-ci ildə isə icmanın 108 təsərrüfatında 563 nəfər əhali yaşayıb. Şahsünlü kəndi qəza mərkəzindən 75 verst, pristav idarəsindən 40 verst məsafədə yerləşib. İcma əhalisinin 21 nəfəri bəy ailəsi, 3 nəfəri təhsilli şəxs olub.

Keçən əsrin əvvəllərində daşnakların Şamaxı qəzasına basqını zamanı qəza kəndlərinin əhalisinin bir hissəsi Kürqırağı obalara, əsasən Zərdab nahiyəsinin Şahsünlü kəndinə köç etmişdilər. Kütləvi qırğın törətmək cəhdlərinin qarşısı alan yerli müqavimət dəstələri və türk əsgərləri onları geri qaytarıblar.

Kürdəmir inzibati ərazisinə daxil olan Şahsünlü kəndində 1917-ci ildə 100 ev, 1921-ci ildə isə 101 ev olub. Sovetləşmənin ilk dövrlərində Göyçayın Qaraməryəm kəndinin tərkibinə daxil olan Təklə-Səfidən (Təklə-Sofi) Şahsünlü kəndinə köçüb gələnlər olub. Bu köçə səbəb bolşeviklərin Səfi-Təklə əhalisinin var dövlətini əlindən almaları və özlərini də qırmaları olub. Qədim Təklə qəbiristanlığı da dağıdılmışdır.

1926-cı ildə Göyçay qəzası, Zərdab, Qaraməryəm, Kürdəmir, Mollakənd, Müsüslü, Suraxanı (İsmayıllı), Ucar olmaqla, 7 bölgəyə bölünmüşdür. Şahsünlü kəndi Mollakənd bölgəsinə daxil edilmişdir. Göyçay qəzası 1929-cu ildə Azərbaycanın rayonlaşdırılması ilə əlaqədar olaraq ləğv olunub. Şahsünlü kəndi 1935-ci ildə yeni yaradılan Zərdab rayonuna daxil edilib. Kənd Şıxbağı kənd sovetliyinin tərkibində yerləşirdi. Kollektivləşmə zamanı kənddə yaradılan ilk kolxoz “Əkinçi” adlanıb.

1961-ci ildə Şıxbağı kənd sovetliyinin tərkibində yerləşən yaşayış məntəqəsi Şahsünnü adlanırdı. 1977-ci ildə isə Şahhüseynli adlanan yaşayış məntəqəsi Seyidlər və Şəftəxal kəndləri ilə birlikdə Şahhüseynli kənd sovetliyinin tərkibində yerləşirdi. Şahhüseynli kəndi keçən əsrin sonlarına qədər üç kəndin inzibati mərkəzi olub. 14 iyul 1998-ci il tarixdə Şəftəhal və Aşağı Seyidlər kəndləri Şahhüseynli inzibati ərazi dairəsinin tərkibindən ayrılıb və Şəftəhal mərkəz olmaqla yeni kənd inzibati ərazi dairəsi yaradılıb.

SSRİ-nin əməkdar idman ustası, Azərbaycan Respublikasının əməkdar məşqiçisi, Azərbaycan Respublikasının sabiq İdman naziri, Azərbaycan Respublikasının Milli Olimpiya Komitəsinin sabiq prezidenti, yunan-roma güləşi üzrə üç qat dünya çempionu, altı dəfə Dünya Kubokunun sahibi, Avropa və SSRİ çempionu, üç dəfə SSRİ Kubokunun sahibi Məhyəddin Allahverdiyev əslən Şahhüseynli kəndindəndir.

Professor, 80-dən artıq elmi məqalə, o cümlədən 4 monoqrafiya, 2 dərs vəsaiti və 1 metodik vəsaitin müəllifi, Sumqayıt Dövlət Universitetinin sabiq kafedra müdiri Həmid Alıyev Şahhüseynli kəndində anadan olub.

Kənd sakinləri Alıyev Şəmil Məhəmməd oğlu, Azayev Cabir Rza oğlu, Dəmirov Famil Ağacan oğlu, Seyidov Qabil Ziyad oğlu Qarabağ müharibəsində şəhid olublar.

Bəxtiyar Əsədli