Məmməd Əli Səfərov – Midhət bəy Məlikovun nəvəsi

 Həsən bəy Zərdabinin oğlu Midhət bəyin həbsindən sonra, həyat yoldaşı və qızı Fatimə bir müddət Bakı şəhərində yaşayıblar. Hacıağa adlı şəxslə ailə həyatı quran Fatimə xanımın 08 mart 1950-ci il tarixdə bir oğlu dünyaya gəlib. Övladlarını Məmmədəli adlandırıblar.

 Səfərov Məmmədəli Hacıağa oğlu Bakı şəhərində anadan olub. Ailə üzvləri, dostları Məmmədəlini Alik adlandırıblar. Ata evi  İçərişəhərdə, keçmiş Bakı Soveti metrosu tərəfdə, Kiçik Qala küçəsində yerləşirdi. Bu evdə az yaşayıb, atası Səfərov Hacıağa on yeddi yaşında könüllü olaraq müharibəyə gedib və orduda qalaraq xidmətini davam etdirib. Leytenant Səfərov cəbhədə pulemyot tağımının komandiri kimi döyüşmüşdür.

 Anası ilə birlikdə bir müddət kirayə mənzillərdə, daha sonra isə Midhət babasının bacısı Qərib Soltanla birlikdə yaşamışdılar. Nənəsi Lidiya Matveyevnanın dəvətilə Stavropola köçüblər. Lidiya xanım valideynlərinin funksiyasını üzərinə götürüb, Məmmədəliyə həm ata, həm də ana olubdur.

 Nənəsi tərəfindən babası Midhət hər bir şeyin önəmli və yaxşı bir simvolu kimi xatırlanardı. Təriflənmək lazım gəldikdə “babası Midhətin surətidir”, tənqid olunduqda isə, “sən niyə belə pissən, baba heç vaxt belə etməzdi" kimi sözləri tez-tez eşidərdi. Nənəsində babası ilə əlaqəsi olan və ya olmayan keyfiyyət və hərəkətlərin siyahısı vardı: Midhət baba yalan danışmazdı, heç nədən qorxmazdı, paltarlarını səliqəli saxlardı, verdiyi sözü pozmazdı, bir sözlə hüç vaxt irad tutulası hərəkət etməzdi.

 Nənəsinin bacıları gizli olaraq ona söyləmişdilər ki, nənə babadan “çox əziyyət çəkib”. Söylədiklərinə görə, o çarın tərəfdarı idi, deyərdi ki, hakimiyyətə avamlar gəldilər, indi hər şey avamcasına olacaq. Lidiya və qohumları ona çox deyərdilər ki, özünə yazığın gəlmirsə, qızına rəhm et, onu düşün. Amma Midhət eyni sözü təkrar edərmiş – avamlar və kommunistlər. Söyləyərdi ki, tüpürüm avam və kommunistlərə, mən qorxmuram. Əgər qorxmayıb hamı bir olsa, onlar dağılacaqlar.

 Uşaqlıq həyatının nüfuzlu şəxslərindən biri də böyük nənə, nənənin anası Anna Nikolayevna olmuşdur. Böyük nənə həyatında ölən ilk doğma insan, ölümün soyuqluğunu hiss etdiyi ilk insan olub. Böyük nənə vəfat edəndə Məmmədəlinin yeddi yaşı var idi.

 Kasıb, yoxsul yaşamayıblar. Əsas problem yaşadıqları evin yararsız vəziyyətə olması və təmir üçün pulun yoxluğu idi.  Kitabxanada kollektor işləyən anası Fatimə cüzi bir maaş alırdı. Hərdən dinə qarşı mühazirələr oxuyaraq əlavə pul qazanırdı. Atası tərəfindən onlara çox az miqdarda, 15 manat həcmində pensiya, aliment ödənilirdi.

 Otağın divarında Midhət babasının çərçivədə şəkli asılmışdır. Bu bəlkə də Midhətin yeganə şəkli idi, çünki, həbs olunduqdan sonra, repressiya qorxusundan onun şəkilləri Lidiya xanım tərəfindən yandırılmışdır. Şəklin çərçivəsi qiymətli metallardan hazırlanmışdır. Əvvəl çərçivəni lom şəklində satmağı fikirləşdilər. Amma bu çərçivəyə çox cüzi məbləğ təklif ediidi. Anasında yeni ideya yaranır və Bakıya yollanaraq Midhətin şəklini müzeyə satır. Bu pul ilə kiçik də olsa, yeni bir ev inşa edə bilirlər.

 Bir müddət sonra yenibən Bakıya köçürlər. Bibisi (babasının bacısı) Qərib Soltan xanımın himayə edib böyütdüyü bəstəkar Rauf Hacıyev Mədəniyyət naziri təyin edilmişdir. Qərib Soltan xanımın xahişi ilə və Rauf Hacıyevin köməkliyi ilə anası Fatimə Bakıda işə düzəlmişdir. Onlara Bakı şəhərində ikiotaqlı mənzil də verildi.

 Bakıda anası ilə deyil, nənəsi Lidiya xanımın mənzilində, onunla birlikdə yaşayıb. 1969-cu ildə Zərdab şəhər sakini Elxan Vəliyev Məmmədəli ilə Bakı şəhərində görüşüb və söhbət əsnasında nənəsi ilə yaşadığını Vəliyevə də söyləyib. Vəliyev özünün ad günü münasibəti ilə təşkil edilən məclisdə Alik ilə (Məmmədəli ilə) tanış olub. Vədələşib növbəti gün görüşüblər. Alik Vəliyevi anasının və nənəsinin yaşadıqları mənzillərə aparıb və Elxanı onlarla tanış edib.

 

 1967-ci ildə orta məktəbi bitirib və Azərbaycan Pedaqoji Universitetinin (İnstitunun) çoğrafiya fakültəsinə qəbul olunub. 1972-ci ildə institutu bitirib. İnstitutu bitirdikdən sonra orduya çağırılmış, bir il Çeçenistanda hərbi xidmət keçmişdir. Hərbi xidmətdən sonra hidrometeoroloji xidmətdə çalışıb. Kabarda-Balkar Respublikasının Aksaut qəsəbəsində, uçqunlardan əhalinin təhlükəsizliyini artırmaq və ziyanı azaltmaq üçün yaradılan xidmətdə çalışır. İşi növbəli idi, 2-3 həftə işdə, bir o qədər də evdə olardı. Sərbəst vaxtlarında mütaliə və şərq döyüş sənəti ilə məşğul olardı.

 Zəmanə dəyişirdi və dağlarda işləmək də çətinləşirdi. Bibisi oğlu Məmmədəliyə Bakı limanlarının birində işləməyi təklif edir. 1983-84-cü illərdə işini dəyişdirir, Bulla adasında liman nəzarət kapitanı vəzifəsində çalışır. İşi yenə növbəli idi və sərbəst vaxtı çox olurdu.

 1980-cı ilin payızında Moskvadan Bakıya qayıdarkən, kassalarda bilet tapmır, vaqon bələdçisi ilə razılaşmalı olur və yol pulunu ona ödəyir. Evə çatanda həyat yoldaşına söyləyir ki, biletlər kassalardan kənarda ikiqat qiymətə satılır, işbazlar pulları mənimsəyirlər. Belə ölkə on ildən artıq yaşaya bilməz, tezliklə SSRİ dağılacaqdır.

 Oğlu Hacıağanın təhsili ilə əlaqədar olaraq yenidən ailəsi ilə birlikdə Stavropol şəhərinə köçür.

 SSRİ-nin dağılması barədə proqnozunda bir il yanılır. Rejim dağıldıqda Robert Cebladze adlı bir mağaza sahibi ilə tanış olur və onun yeni həyatı başlayır. Bir müddər ticarət ilə məşğul olur və uzun müddət ölkə daxilində və xaricdə işgüzar səfərlərdə olur.

 İşgüzar səfərlərdən savayı, ailəsi ilə birlikdə turist səyahətinə də yollanıb. İlk səyahətlərini Türkiyə ilə başlayıblar, daha sonra Hindistana, Parisə, İspaniyaya və digər ölkə və şəhərlərə səyahət ediblər. Səyahətlərdən sonra yazıçılıq fəaliyyəti ilə məşğul olmağa başlayıb. Paris, İspaniya, Moskva səfərlərindən xatirələrini qələmə alıb, "Kitabların sirri” kitabının, Homer haqqında hekayələrin müəllifidir. Bakı haqqında və babaları Midhət bəy və Məmməd Əli haqqında xatirələrinin də yer aldığı “Və parıltı çay dalğaları rəng verəcəkdir” romanlarını yazıb. Bu romanlarda bir çox həqiqi faktlar ilə yanaşı, yazıçı təfəkküründən irəli gələn əlavələr də qələmə alınıb.

 Hazırda 71 yaşı olan Məmməd Əli Səfərov ailəsi ilə birlikdə Stavropolda yaşayır. İki nəvəsi var, oğlu Hacıağa həkimdir. Səfərov və anası Fatimə xanım bir-neçə dəfə Bakı şəhərinə səfər ediblər. Məmmədəli bəy Bakıya sonuncu səfərinə, özünün bildirdiyinə görə Hənifə xanıma bənzəyən nəvəsi Valeriya ilə birlikdə gəlib, şəhər ilə nəvəsini tanış edib. Həsən bəy Zərdabinin abidəsi önündə şəkil çəkdiriblər və nəvəsinə ulu babası Həsən bəyin kim olması barədə danışıb. Bu səfərdə Qurd qapısı qəbiristanlığında dəfn olunan nənəsi Lidiya xanımın da məzarını ziyarət ediblər.

 Bakıda səfərdə olan Fatimə xanımı qohumları Zərdaba dəvət etmişdilər. Fatimə xanım ilə görüşən qohumu Şərqiyyə xanımın söylədiyinə görə, hələ də repressiya xofu ilə yaşayan Fatimə xanım Zərdaba getməkdən imtina etmişdir. İzdihamlı Bakı şəhərinə nisbətən Zərdabda daha tez tanınmasından çəkinmişdir.

 Əsərləri: “Ненавистный богам”, ”...И зарево окрасит волны рек...”, “В чужом родном городе”,  “Москва – 2010”,  “Тайны книг”, “Моя страна – Россия”, “Реквием по державе”, “Путешествие в экзотику”,  “Второе путешествие в Испанию. Медейин”, “Париж, Париж...”, “Прогноз” və sairə.

   Hazırladı: Bəxtiyar Əsədli