V.Veliçkonun “Qafqaz. Rus işi və tayfalararası məsələlər” kitabından

 Bütün Qafqazlılar bilirlər ki, ermənilər burada yerli xalq deyillər, ancaq XIX əsrin birinci yarısında Türkiyə və Farsdan qaçqın kimi gəliblər.

 Ermənilər “tarix uyduranlardır”. Özləri üçün saxta qədim tarix, milli qəhrəman, maddi-mədəniyyət nümunələri “yaratmaqda” ustadırlar.

 Ermənilərin başqa xalqlar ilə da qarışıqlıqları olub. Fars ordusunun əsgərləri, Azərbaycan tatarları, türklər, gürcülər və dağlılar dövlətçiliyini və bununla bağlı qürurunu, özünü müdafiə üsullarını çoxdan itirmiş erməni qadınları ilə mərasimlərdən qalmırdılar. Beləliklə erməni evlərində hər cür qanın olduğu məlumdur.

 Özlərini erməni hesab edənlərin hamısı heç də yerli erməni tayfasına mənsub deyildir. Erməni "Murç" jurnalı, ermənilərin digər millətləri mənimsəmə qabiliyyətindən bəhs edərək, 90-cı illərin sonunda ermənilər arasında assimilyasiya olunmuş kifayət qədər qaraçıların olduğunu yazır. Hər iki tayfa ilə tanışlıq müşahidəçiyə jurnalın yazdıqlarını dəstəkləməyə əhəmiyyətli əsas verir. Qafqaz antropoloqu Pantyuxov Türkiyədən Qafqaza gələn ermənilər haqqında yazır ki, bu dəvət olunmamış qonaqların böyük bir hissəsi fiziki xüsusiyyətlərinə görə saf qanlı kürdlərdir.

 "Sən qorxaqsan, köləsən, ermənisən!" sözlərini Puşkin qoca bir dağlının dilindən söyləyib. Gürcü xalqı ermənilər haqqında söyləyirlərr: "erməni gəldi və yeni bir bədbəxtlik gətirdi”, "qanlı atlar ölüb, eşşəklər genişlikdə qalıb", "başqasının toyuğu ev toyuğunu evdən qovub, " və sair. Qafqaz tatarları deyirlər: “erməninin yolunu işıqlandırmaq üçün on barmağını şam kimi yandırsan da, o sənə sağ ol deməyəcəkdir.” Rus xalqı isə uzun müddətdir ki, erməniləri aşağılamaq və ya lağa qoymaqla, onlara məzəli adlar verməyə meyllidir.

 Məhz ermənilər hər cür bəhanə ilə hay-küy qoparmaq qabiliyyətinə malikdirlər. Onları özgə evinə buraxmadıqda, yaxud hər hansı bir hiylələrinin üstünü açdıqda, ya da oğrularını məhkəməyə verdikdə təkcə özləri hay-küy qoparmırlar, həm də özgə xalqdan olan, səfeh, yaxud satqın admları da hay-küy qoparmağa məcbur edirlər.

 Hələ ötən əsrdə alman səyyahı Alfred Kerte yazmışdır ki, türklər ilə yazılı bir müqavilə olmadan razılığa gəlirəm, çünki onların verdiyi söz kifayətdir. Yunanlar ilə yazılı bir müqavilə bağlayıram, çünki bu vacib və faydalıdır. Ermənilər ilə isə nə şifahi, nə də yazılı bir iş görmürəm, çünki yazılı bir müqavilə belə məni onların hiylə və fitnələrindən qorumur.

 İşğal edilən bölgələrdəki müsəlmanlar acı istehza ilə soruşurlar. "Ruslar haradadır? Bizi kimlər üçün işğal etdilər? Hər halda, özləri üçün deyil. Bizəvvəllər  cəsur rus əsgərlərini görürdük, indi isə yalnız zəif və eqoist rus məmurlarını görürük, əksəriyyəti rus mənşəli deyillər. Nə sizin tacirləriniz, nə də iş adamlarınız burada görünmür! Bütün bu ermənilər bizim dünənki qullarımızdı. Söyləyəcək heç nə yoxdu! Belə pis insanlara hakimiyyət vermək üçün döyüşməyə dəyərdimi!?"